Ocena użytkowników: 5 / 5

Szczegóły: Opublikowano: 21 październik 2008

budowa pszczoły Anatomia pszczoły miodnej. U ogromnej większości gatunków zwierząt występują dwa rodzaje osobników - samce i samice. U pszczół, obok samców - trutni, są postacie samicze, tj. matka - całkowicie wykształcona samica i pszczoła robotnica, samica o uwstecznionych narządach rozrodczych.

Pszczoła robotnica wyposażona jest w narządy ułatwiające jej wykonywanie prac związanych ze zbiorem surowców pokarmowych, budową gniazda i wychowem potomstwa. Narządy rozrodcze robotnicy mają taką samą budowę jak narządy matki, ale jajniki składają się z kilku zaledwie rurek jajnikowych, a zbiorniczek nasienny jest w stanie zaniku. Pszczoła robotnica nie jest zdolna do zapłodnienia. Kiedy rodzina przez dłuższy czas pozostaje bez matki jajniki jej nabrzmiewają i zaczynają składać niezapłodnione jaja, z których wylęgają się trutówki. Długość ciała robotnicy wynosi 12-15 mm, a jej ciężar średnio 100 miligramów. W 1 kg pszczół znajduje się około 10 tys. robotnic. Długość życia robotnic ulega wahaniom. W okresie wiosenno-letnim żyje przeciętnie 36-40 dni. Pszczoły wygryzające się jesienią mogą żyć 6 do 9 miesięcy. Wiąże się to z nagromadzoną tkanką tłuszczową, która przez wychów kolejnych pokoleń zwiększa się.

Budowa ciała wyróżnia trzy jej podstawowe odcinki: głowę, tułów i odwłok. Zewnętrzną okrywę stanowi mniej lub więcej stwardniały oskórek połączony elastycznymi błonami. Zapewnia to pszczole znaczną ruchliwość. Powierzchnia skóry pokryta jest włoskami różnej grubości i kształtu. Owłosienie to spełnia rolę ochronną. Włoski i szczecinki rozmieszczone na nogach pszczoły pełnią rolę narządów umożliwiających czyszczenie ciała, a także zbiór pyłku kwiatowego. Specjalne włoski, puste wewnętrznie i połączone zakończeniami nerwów, stanowią narządy czuciowe. Owłosienie pszczół wyciera się, wskutek czego stare robotnice wydają się ciemne w porównaniu z młodymi.

Ciało robotnicy wyposażone jest w narządy umożliwiające zbiór surowców pokarmowych, budowę plastrów, karmienie potomstwa i obronę gniazda. Do zbioru nektaru służy trąbka w rodzaju rurki, w której porusza się długi, elastyczny języczek pokryty delikatnymi włoskami. U pszczoły krajowej długość trąbki wynosi od 6 do 6,5 mm. Pszczoły kaukaskie posiadają najdłuższe trąbki od 7 do 7,5 mm. Przednią część narządów gębowych stanowi warga górna oraz para mocnych żuwaczek. Żuwaczki służą pszczole robotnicy do wgniatania wosku, przegryzania pylników kwiatowych oraz do wynoszenia odpadków z ula.

Głowa pszczoły zaopatrzona jest w ważne narządy zmysłów. Po bokach głowy znajduje się para dużych oczu, złożonych z tysięcy sześciokątnych fasetek, czyli małych oczek, a pomiędzy nimi umieszczone jest troje oczu prostych, czyli przyoczek. Te rodzaje narządów wzroku umożliwiają pszczole widzenie zarówno przedmiotów z bliska, jak i bardziej oddalonych, a także orientowanie się w ciemności ula oraz odbieranie wrażeń wzrokowych podczas lotu. Pszczoła rozróżnia kilka kolorów: niebieski, żółty, biały, czarny oraz purpurowy i fioletowy. Te barwy należy uwzględnić przy malowaniu uli i znakowaniu wylotka. Ułatwimy tym pszczołom orientację. Ruchliwe czułki pszczoły, w przedniej części głowy, mają na powierzchni liczne narządy dotyku i węchu. Znajdują się one na końcowych członach czułków. Zmysł węchu dobrze rozwinięty. Wyczuwa woń o słabym natężeniu dla człowieka niewyczuwalną.

Tułów pszczoły zaopatrzony jest w narządy ruchu w postaci trzech par nóg oraz dwóch par skrzydeł. Nogi pszczoły składają się z pięciu odcinków ruchomo ze sobą połączonych, tj. biodra łączącego się z tułowiem, krótkiego krętacza, wydłużonej goleni oraz stopy złożonej z jednego spłaszczonego członu (pięty) i czterech mniejszych. Ostatni człon stopy zakończony jest pazurkami, pomiędzy którymi znajduje się poduszeczka zwana przylgą. Ostre pazurki zapewniają pszczole chodzenie po powierzchniach chropowatych. Po gładkich powierzchniach porusza się unosząc pazurki ku górze. Podłoża dotykają tylko przylgi.

Nogi pszczoły służą także do zbioru pyłku, do oczyszczania czułków, oczu i całego ciała. Służą ponadto do budowy plastrów. Na piętach trzech par nóg pszczoły, po stronie wewnętrznej, znajdują się szczoteczki złożone z gęsto ułożonych szczecinek. Szczecinkami pszczoła oczyszcza ciało z pyłku strząsanego z pręcików kwiatowych. Przenosi go ze szczoteczki jednej nogi na szczoteczkę przeciwległej i gromadzi na największych szczoteczkach na trzeciej parze nóg. Na zewnętrznej stronie goleni nóg trzeciej pary znajduje się zagłębienie, zwane koszyczkiem, do którego zbiera pyłek kwiatowy z pręcików kwiatowych. Pyłek ubijany mocnymi włoskami zgiętymi ku środkowi w kulkę jest przynoszony do ula w postaci obnóża.Szczoteczkami na pierwszej parze nóg pszczoły czyszczą głowę, oczy i czułki.

Pszczoła ma cztery skrzydełka składające się każde z dwóch przeźroczystych błonek, złączonych ze sobą i wzmocnionych rusztowaniem z żyłek. W czasie lotu skrzydełko większe łączy się z mniejszym za pomocą haczyków, zaczepiających się o fałdę na krawędzi tylnego skrzydła. W ten sposób w czasie lotu powstaje jednolita powierzchnia lotna w kształcie trójkąta. Bez ładunku pszczoła może osiągnąć prędkość 40 km na godzinę. W locie robotnica unosi ciężar wynoszący 1/3 ciężaru jej ciała, a nawet więcej. W czasie lotu wykonuje skrzydełkami 200 uderzeń na sekundę. Powstają dźwięki określane jako brzęczenie.

Odwłok pszczoły składa się z kilku pierścieni. Jest połączony luźnymi, elastycznymi błonami i odznacza się dużą ruchliwością. Ma on zdolność wydłużania się i poszerzania. Umożliwia to i ułatwia oddychanie i przenoszenie w wolu znacznych ilości nektaru. W czasie zimowli wypełnia się jelito grube a odwłok ulega znacznemu rozszerzeniu. Pod brzusznymi półpierścieniami odwłoka znajdują się cztery pary gruczołów woskowych. Pokryte są cienkim oskórkiem z licznymi otworkami, przez które wydobywa się wosk. Wosk produkowany jest przez gruczoły woskowe. Na powierzchni oskórka wosk zastyga w postaci cienkich płytek, na tzw. lusterkach woskowych. W okrywie odwłoka znajdują się płytki woskowe.

W końcowej części odwłoka, tj. u robotnicy i matki, znajduje się aparat żądłowy, służący do obrony. Część kłująca - żądło - połączona jest z płytkami chitynowymi, do których przyczepione są mięśnie. Część gruczołowa - tam mieści się gruczoł jadowy silnie wydłużony, produkujący jad. Jad gromadzony jest w pęcherzyku jadowym i przy użądleniu spływa do ranki zadanej przez żądło. Do części kłującej zalicza się sztylet żądła i ruchome szczecinki kłujące, zakończone ząbkowymi zadziorami. Żądło wyposażone jest w 10- zadziorów. Pszczoła po wbiciu żądła w skórę człowieka, zwierzęcia nie może go wyciągnąć. Uniemożliwiają to zadziory haczykowate na końcach szczecinek kłujących. W ten sposób pszczoła wyrywa aparat żądłowy, w skutek czego ginie. Bez trudności wyciąga ona żądło podczas użądlenia innej pszczoły lub osy.

Na stronie grzbietowej odwłoka znajduje się gruczoł zapachowy. Kiedy pszczoła wygnie odwłok po powierzchni nabłonka rozlewa się wonna wydzielina produkowana przez komórki gruczołowe. Szybkie wachlowanie skrzydełkami powoduje rozchodzenie się charakterystycznej woni. Za pomocą gruczołu zapachowego pszczoły znaczą miejsce, gdzie osiada rój i drogę wejścia roju do ula. Tym zapachem pszczoły oznaczają także źródło pokarmu, któremu brak było zapachu.

Przewód pokarmowy pszczoły składa się z gardzieli znajdującej się za otworem gębowym w głowie. Następnie wąski, długi przełyk, ciągnący się przez głowę i tułów do przedniej części odwłoka. Tam przechodzi w obszerne wole, w kształcie worka o cienkich, rozciągliwych ścianach. Wole służy pszczole do gromadzenia i przenoszenia nektaru zbieranego z kwiatów oraz wody. Pojemność wola robotnicy wynosi 15-18 mm3 i zwiększa się do około 50 mm3. najczęściej pszczoła przenosi do ula ładunek nektaru lub wody nie przekraczający 30 miligramów.

Przedżołądek tworzy krótka część przewodu pokarmowego pszczoły łącząca wole z dalszym jego odcinkiem, tj. jelitem trawiennym. To połączenie może otwierać się bądź szczelnie zamykać. Zapobiega tym mieszanie się zawartości wola z treścią jelita trawiennego. W następstwie skurczu ścianek wola robotnica wyrzuca nektar do komórki plastra. Produkt ten jest całkiem czysty, nie miesza się bowiem z pokarmem na wpół strawionym. Przy odżywianiu się otwiera się przejście wola i nektar przechodzi do jelita trawiennego.

Jelito trawienne jest silnie sfałdowane na ściankach i ułożone w odwłoku pszczoły w kształcie pętli. Znajduje się tam nabłonek złożony ze słupkowatych komórek, produkujących substancje niezbędne do trawienia pokarmów. Procesy trawienne pszczoły przebiegają głównie w jelicie środkowym. Gotowe składniki odżywcze dostają się krwi przez ścianki jelita środkowego. Następnie przez krew do wszystkich tkanek organizmu. Niestrawione resztki pokarmu przez jelito cienkie przesuwają się do odbytnicy. Jelito proste – odbytnica ma zdolność silnego rozszerzania się. Może gromadzić znaczne ilości kału w okresie zimowli. Cieniutkie rurki, zwane cewkami Malpighiego, odgrywają u owadów podobną rolę, jak nerki u zwierząt wyższych. Wchłaniają one produkty odpadowe przemiany materii. Rurki te usadowione są w połączeniu jelita trawiennego (środkowego) z jelitem cienkim.

Gruczoły gardzielowe, ślinowe i żuwaczkowe odgrywają ważną rolę w życiu pszczół. Parzyste gruczoły gardzielowe mieszczą się w przedniej części głowy pszczoły robotnicy. Gruczoły te czynne są tylko u młodych robotnic. Produkują one białą substancję o dużej wartości odżywczej - mleczko pszczele. Pokarm dla larw i matki pszczelej, gdy składa ona jaja. Gruczoł ślinowy wargi dolnej rozmieszczony w głowie i tułowiu. Wydzielina tego gruczołu powoduje przemianę cukru będącego w nektarze na cukry proste, tj. gronowy i owocowy. Już w wolu robotnicy zachodzi proces przemiany nektaru. Do nektaru pobranego przez pszczołę dostaje się bowiem wydzielina gruczołu ślinowego.

Sposób oddychania przebiega u pszczoły inaczej niż u zwierząt wyższych. Dziesięć par małych otworków wchłania powietrze, tzw. przetchlinki. Przetchlinki znajdują się po obu bokach tułowia i odwłoka pszczoły. Przetchlinki zakończone są rurkowymi przewodami powietrznymi, zwanymi tchawkami. Rurki tchawek tworzą parzyste worki powietrzne, wypełniające wolne przestrzenie pomiędzy narządami wewnętrznymi mieszczącymi się w głowie, tułowia i odwłoku pszczoły. Rozgałęzienia tchawek znajdują się w całym ciele pszczoły i docierają do wszystkich tkanek i komórek, zaopatrując je w tlen. Bezbarwna krew pszczoły - hemofilia wychodzi z rurkowatego serca do krótkiej, otwierającej się w głowie aorty.

Matka pszczela ma największe rozmiary ciała. Długość ciała wynosi 20-25 mm, ciężar jej ulega zwiększeniu, kiedy rozpoczyna czerwienie. Życie matki trwa przeciętnie 3 lata. Niektóre dożywają 5 lat. W odwłoku matki znajdują się silnie rozwinięte jajniki, złożone z licznych rurek jajnikowych, w których powstają wielkie ilości jajeczek. Liczba rurek jajnikowych wynosi od 110 do 220. Narządy rozrodcze matki to jajniki, parzyste jajowody, jajowód wspólny, zbiorniczek nasienny, pochwa i pęcherzyk jadowy. Narządy gębowe matki są słabo rozwinięte. Nie jest ona zdolna do wysysania nektaru. Żądło ma nieco odmienną budowę niż u robotnicy. Jest zakrzywione, na części kłującej ma mniej zadziorów. Matka używa żądła jedynie do walki z innymi matkami. W zbiorniczku nasiennym matka przechowuje żywe plemniki – samcze komórki rozrodcze, które dostają się do narządów rozrodczych matki w czasie zapłodnienia. Nie wyjaśniono dotąd, czy matka młoda, która została zapłodniona ponownie kopuluje z trutniami w roku następnym podczas rójki. Wychodzi natomiast z ula kilkakrotnie, aby odbyć loty godowe podczas procesu zapładniania. Rozwój matki pszczelej przebiega najszybciej spośród trzech postaci osobniczych rodziny pszczelej. Od momentu złożenia jajeczka do wylęgnięcia się matki trwa 16 dni, 16,5 dnia. Dzieje się tak dlatego, że larwa karmiona jest przez pięć dni obficie mleczkiem pszczelim.

Dobra matka pszczela w sezonie wiosenno - letnim składa w ciągu doby 1500 do 2000 jaj. Rekordzistki nawet do 4000 jaj. Powinna też charakteryzować się dużą masą ciała i dużą ilością rurek jajnikowych, tj. powyżej 300 rurek w jednym jajniku. Miernikiem wartości matki jest masa jej ciała. Jest to skorelowane bowiem z ilością rurek jajnikowych. Matka jest gotowa do zapłodnienia po 5-8 dniach. Odbywa kilka lotów godowych z 5-8 trutniami. Po wylęgnięciu ma dużą masę ciała. Przygotowując się do lotów godowych traci nawet 40 mg wagi. Matki dobrej jakości, ciężkie po wygryzieniu tracą na wadze o dwa dni wcześniej. Zapłodnienie ich jest więc wcześniejsze. Ciężar jaj złożony przez matkę w ciągu doby może przewyższyć jej ciężar własny. Jest bowiem karmiona wysoko wartościowym mleczkiem pszczelim w sposób intensywny przez karmicielki. Matka pszczela wydziela substancję mateczną. Pszczoły zlizują tą substancję i rozprowadzają po całym ulu. Powoduje to zwartość rodziny pszczelej i gotowość do intensywnej obrony gniazda.

Brak matki w rodzinie i substancji matecznej powoduje rabunki tych rodzin. Pszczoły bowiem nie bronią gniazda przed intruzami. Z chwilą, kiedy pszczoły rozpoczną wychów matek i założą mateczniki następuje intensywna obrona rodziny przed napastnikami. Substancja mateczna matki, jej zapach odróżnia poszczególne rodziny. Dlatego rabujące pszczoły są rozpoznawane przez strażniczki i zwalczane na wylotku. Matki z wiekiem zatracają substancję mateczną. Utrata mateczności jest sygnałem dla robotnic, że nastąpił czas, aby wymienić matkę. Powstaje nastrój rojowy. Pszczoły zakładają od kilku do kilkudziesięciu mateczników. Po ich zasklepieniu matka jest przygotowywana do wyrojenia się, ponieważ pszczoły zmniejszyły jej karmienie. Zmniejszona mateczność matki jest jedną z przyczyn rojenia się rodzin pszczelich.

Truteń jest nieco mniejszy od matki pszczelej. Jego rozwój osobniczy, od momentu złożenia jajeczka, trwa 24 dni. Komórki trutowe w plastrze są większe od komórek pszczelich. Składane tam jajeczko nie jest zapłodnione. Długość jego ciała wynosi 15-17 mm, a ciężar około 250 mg. Charakterystyczną cechą są duże oczy, łączące się prawie ze sobą w przedniej części głowy. Jego aparat gębowy jest słabo rozwinięty. Długość życia trutnia wynosi około 3 miesięcy. Po skończeniu się obfitego wziątku nektarowego robotnice wypędzają trutnie z ula. Nie dopuszczają ich do plastrów z miodem. W rodzinach pozbawionych matki trutnie niekiedy przeżywają zimę. Rola trutnia ogranicza się do funkcji rozrodczych. Jego narządy rozrodcze mieszczą się w odwłoku. Składają się z parzystych gruczołów płciowych, czyli jąder, przewodów wyprowadzających nasienie, gruczołów śluzowych oraz narządu kopulacyjnego. Każde jądro trutnia składa się z 200 łagiewek nasiennych, w których rozwijają się plemniki. Liczba plemników trutnia wynosi około 10 milionów. Po zapłodnieniu matki truteń ginie wskutek wyrwania narządu kopulacyjnego. Liczba trutni w rodzinie pszczelej wynosi od około 500 do 1000. do zapłodnienia matki potrzeba 5-8 trutni.

źródło: Poradnik pszczelarza – Państwowe Wydawnictwo Rolne i Leśne